انحصار وراثت ملک: چگونگی دریافت گواهی حصر ورثه و نکات قانونی مهم

انحصار وراثت یکی از اصطلاحات رایج علم حقوق است. این اصطلاح مشخصا به امور قانونی در جهت تعیین تکلیف میراث هرکس پس از فوت می‌پردازد. رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی صورت می‌گیرد. به طور کل رعایت تشریفات قانونی به جهت تقسیم اموال را «انحصار وراثت» می‌نامند. «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» رای مشخصی‌ست که از سوی مراجع قانونی صادر می‌شود. بعد از مشخص کردن قانونی ورثه است که وارثان حق دارند اموال شخص فوت شده را مطابق با سهم قانونی خود تقسیم کنند. در نخستین گام رسیدگی قانونی در خصوص انحصار وراثت بر عهده شورای حل اختلاف است.

تعیین تکلیف انحصار وراثت ملک مستلزم رعایت الزامات قانونی، ارائه مدارک و صرف هزینه برای رسیدگی ا‌ست. پس از این اقدامات و دریافت گواهی انحصار وراثت است که هر یک از وراث می‌تواند سهم خود را از ارث دریافت و در خصوص فروش یا نگهداری آن تصمیم‌گیری کند. در ادامه به طور کامل به مبحث انحصار وراثت، چگونگی روند قانونی، درخواست گواهی و برخی سوالات رایج دیگر خواهیم پرداخت.

تعریف انحصار وراثت

انحصار وراثت به زبان ساده یعنی بعد از فوت صاحب ملک یا صاحب دارایی، برای تخصیص یا تقسیم اموال و دارایی‌ها، ابتدا باید ورثه شناسایی و تعیین شود. این موضوع به واسطه مرجع قانونی و از طریق رعایت ضوابط و تشریفات تعریف شده در قانون انجام می‌شود. بنابراین پس از انجام مراحل قانونی رای صادر می‌شود که آن را «گواهی انحصار وراثت» می‌نامند. تنها در این صورت است که انحصار وراثت به لحاظ قانونی صورت می‌گیرد. (بیشتر بدانید: صلح نامه چیست و در چه شرایطی کاربرد دارد؟)

انحصار وراثت محدود و نامحدود

انحصار وراثت دو نوع است:

• محدود
• نامحدود

دریافت گواهی انحصار وراثت محدود مختص زمانی‌ست که ارث محدود و ناچیز است. اگر ارث در حدود پنجاه میلیون تومان یا کمتر باشد یا ارزش آن به این مقدار برآورد شود، وراث باید برای دریافت گواهی انحصار وراثت محدود اقدام کنند.

دریافت گواهی انحصار وراثت نامحدود مختص زمانی‌ست که دارایی یا ارث به جا مانده از متوفی ارزشی بیش از پنجاه میلیون تومان دارد. تفاوت انحصار وراثت محدود و نامحدود در انجام مراحل قانونی است. برای دریافت هر دو گواهی، مدارکی که باید ارائه شود یکسان است. تنها فرآیند اضافه در انحصار وراثت نا محدود، انتشار اطلاعات قانونی در آگهی انحصار وراثت است.

پس از تنظیم درخواست‌نامه (دادخواست) صدور گواهی انحصار و راثت، برابر ماده۳۶۱ق. ا. ح دادگاه درخواست مزبور را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند.

ماده ۳۶۱ می‌گوید دادگاه رسیدگی کننده درخواست متقاضی را یک نوبت‌در روزنامه‌های کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌نماید. (اصلاحی‌/۴/۱۳۷۴) تبصره- در نقاطی که روزنامه دایر نیست دادگاه می‌تواند به جای ‌آگهی در روزنامه محلی به تعداد لازم به هزینه متقاضی گواهی حصر وراثت آگهی تهیه نموده و در معابر همان محل الصاق نماید.

تاریخ الصاق آگهی‌ها که باید در یک روز به عمل آید به وسیله‌صورت جلسه که مامورین ابلاغ نسبت به این موضوع تهیه‌می‌نمایند رعایت خواهد گردید. (الحاقی ۲۰/۹/۱۳۳۷).

در آگهی حصر وراثت باید قید شود که: هر کس وصیت‌نامه‌ای از متوفی نزد او است در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی کرده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است. (ماده۲۹۴ق. ا. ح)

پس از گذشت یک ماه از تاریخ انتشار آگهی اگر اعتراضی به عمل نیامد دادگاه با در نظر گرفتن ادله و اسناد درخواست کننده و گواهی گواهان، تصدیقی مشعر بر وراثت و تعیین عده وراث و نسبت آنها با متوفی (ماده۳۶۲ ق. ا. ح) و نیز سهم هر یک از ورثه (ماده۳۷۳ ق. ا. ح) صادر به درخواست کننده تسلیم می‌نماید.

ماده ۳۶۲ می‌گوید: پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که ‌معترضی نبود دادگاه تمام ادله و اسناد درخواست ‌کننده تصدیق را ازبرگ شناسنامه و گواهی گواه و غیره در نظر گرفته‌، تصدیقی مشعر بر وراثت و تعیین عده وراث و نسبت آنها به متوفی صادر می‌نماید ودر صورت اعتراض دادگاه جلسه‌ای برای رسیدگی به اعتراض معین‌ نموده و به معترض و درخواست‌کننده تصدیق اطلاع می‌دهد و درجلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد و این حکم قابل پژوهش و فرجام است‌. (اصلاحی ۱۸/۴/۱۳۷۴) و ماده ۳۷۳ می‌گوید: در تصدیق انحصار وراثت به درخواست ورثه دادگاه‌ حصه هر یک از ورثه را معین می‌نماید.

مرجع قانونی برای انحصار وراثت

در اولین اقدام جهت دریافت گواهی باید به شورای حل اختلاف محل اقامت دائمی متوفی مراجعه داشته باشید. نکته این است که محل فوت متوفی مهم نیست؛ بلکه آخرین محل اقامت دائمی یعنی خانه آن شخص مدنظر مراجع قانونی ا‌ست. پس افراد برای درخواست تصدیق گواهی انحصار وراثت باید به شورای حل اختلاف محل موردنظر مراجعه کنند. (بیشتر بدانید: وکالت فروش چیست و چه زمانی نیاز است برای فروش به کسی وکالت بدهیم؟)

انحصار وراثت ملک قولنامه‌ای

برخی املاک به علت مشکلات مهندسی یا برخی عوامل قانونی سند رسمی ندارند. دلیل عمده هم ساخت غیر قانونی است. مواردی مانند: طبقات غیر مجاز، طراحی پارکیننگ‌ها بدون در نظر گرفتن ضوابط مهندسی، برخی استانداردهای ایمنی و آتشنشانی و … که به طور کل تخلف محسوب شده و مانع از صدور سند می‌شود. این نوع املاک بدون سند و به صورت قولنامه‌ای معامله می‌شود. در هر صورت ورثه برای فروش باید انحصار وراثت کنند. (در همین رابطه بخوانید: در زمان خرید ملک قولنامه‌ای به چه مواردی باید توجه کنیم؟)

انحصار وراثت ملک قولنامه‌ای در صورت فوت مالک بدون صدور سند امکان پذیر نیست.

برای صدور گواهی حصر وراثت می‌بایست به تخلفات ساختمان رسیدگی شود. پرداخت جریمه و دریافت تاییدیه‌های رسمی شهرداری لازم و ضروری است. بنابراین ورثه ابتدا باید به شهرداری مراجعه کنند. پس از استعلام و رفع موانع قانونی می‌توان گواهی پایان کار ساختمان را اخذ نمود. پس از آن می‌توان برای دریافت سند تک برگی اقدام کرد. (در همین رابطه: تخلفات کمیسیون ماده ۱۰۰ و کمیسیون ماده ۹۹)

برخی مدارک برای انحصار وراثت ملک قولنامه‌‌ای شامل موارد زیر است:

• گواهی قانونی فوت مالک
• استشهادیه محضری
• مدارک هویتی مانند شناسنامه و کارت ملی متوفی
• مدارکی مانند عقدنامه یا رونوشت آن
• مدارک هویتی وراث
• وصیت‌نامه متوفی (اگر وجود داشت)

(بیشتر بدانید: دهکده ساحلی بندرانزلی کجاست؟)

درخواست گواهی انحصار وراثت

علاوه بر اینکه یک یا چند نفر از اعضای خانواده یا وراث می توانند درخواست گواهی کنند، هر ذی نفعی مانند شخصی که در دوران حیات متوفی از او طلب داشته، یا هر که از سوی شخص متوفی مسئول رسیدگی به وصیت‌نامه است می‌تواند درخواست صدور این گواهی را داشته باشد.

مخالفت يا همکاري نکردن يک يا چند تن از ورثه به هر دليلي که باشد مانع رسيدگي و صدور گواهي انحصار وراثت نمی‌شود.

وارثان فرد متوفی به ترتیب:

• وراث درجه یک شامل: مادر و پدر، همسر، فرزند و اولاد فرزندان.
• وراث درجه دو شامل: برادر یا برادران، خواهر یا خواهران و فرزندان آنها.
• وراث درجه سه شامل: عمه، عمو، خاله، دایی، و فرزندان آنها.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که اگر طبق دسته‌بندی فوق، احیانا فردی از درجه اول در قید حیات باشد جریان ارث به همین مرحله ختم می‌شود و دیگر به سایر دسته‌بندی‌های موجود تعلق نمی‌گیرد. این قانون شامل سایر مراحل درجه بندی فوق نیز می‌گردد.

مدارک مورد نیاز:

• گواهي فوت متوفي صادر شده از سوي اداره ثبت احوال
• کپي شناسنامه ورثه
• کپي عقدنامه همسر دائمي متوفي
• فرم استشهاديه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نامبرده شده
• گواهي تسليم اظهارنامه ماليات بر ارث به اداره امور اقتصادي و دارايي آخرين محل اقامت متوفي. در اين مرحله صرفا مشخصات متوفي و اموال و دارايي‌هاي وي در فرم مخصوصي به اداره دارايي اعلام مي‌شود و نيازي به پرداخت ماليات نيست.

رسيدگي به دعاوي درباره احوال شخصي ايرانيان غير شيعه، زرتشتي، کليمي يا مسيحي در هر مورد بر اساس قواعد همان کيش و آيين انجام مي شود. بنابراين در صورتي که متوفي از اقليت‌هاي مذهبي باشد نظر مرجع مذهبي مربوطه درباره تقسيم ماترک بايد همراه درخواست ارائه شود.

(بیشتر بدانید: خرید آپارتمان وام‌دار در بهترین نقاط شهر بندرانزلی)

انحصار وراثت ملک بر اساس موازین حقوقی

هنگام انحصار وراثت ملک و املاک و سایر دارایی‌هایی که از فرد متوفی به ارث مانده باید به این نکته قانونی توجه داشته باشیم که بر اساس موازین حقوقی، همسر متوفی از ملک ۱.۸ (یک هشتم) و به همین ترتیب اولاد پسر ۲ برابر فرزندان دختر سهم الارث خواهد داشت.

اینکه این نوع تقسیم تا چه حد عادلانه به نظر می‌رسد و چرا سهم‌الارث فرزندان پسر و دختر متفاوت تعیین شده، خود جای بحث مفصل دارد که در این مقاله نمی‌گنجد. اما در خصوص خرید ملک ورثه‌ای و برای جلوگیری از مشکلات رایج رعایت نکاتی ضروری به نظر می‌رسد. (پیشنهاد بررسی: چطور برای تفکیک ملک اقدام کنیم؟)

بعد از طی فرایند قانونی و مراجعه به دفتر ثبت اسناد و یا سازمان ثبت اسناد، برای هرکدام از وراث و به میزان سهمی که از ملک دارند، سند تک برگ  صادر می‌شود. نتیجتا برای فروش ملک، هر کدام از ورثه با سند باید در محضر حاضر و اقدام به امضا و انتقال مالکیت ملک کنند. حتی اگر یکی از ورثه غیبت داشته باشد این امکان باطل و امکان‌پذیر نخواهد بود. (بیشتر بدانید: گواهی عدم حضور در دفتر اسناد رسمی؛ ضرورت آن برای معامله ملک چیست؟)

بعد از تنظیم مبایعه ‌نامه حتما توجه داشته باشید که باید یک نسخه کپی از اسناد شامل سند مالکیت ورثه‌ای همراه با گواهی انحصار وراثت و باقی مدارک مهم تهیه گردد. علت این امر هم برای محکم کاری‌ست تا مبادا در وضعیتی که ورثه به قرارداد یا معامله پایبند نبودند برای اثبات ماجرا به لحاظ حقوقی عدله‌ای مستدل داشته باشید.

جمع‌بندی

• انحصار وراثت یکی از اصطلاحات رایج علم حقوق است.
• این اصطلاح مشخصا به امور قانونی در جهت تعیین تکلیف میراث هرکس پس از فوت می‌پردازد.
• رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی صورت می‌گیرد.
• انحصار وراثت دو نوع است: محدود و نامحدود.
• تفاوت انحصار وراثت محدود و نامحدود در انجام مراحل قانونی است.
• برای دریافت هر دو گواهی، مدارکی که باید ارائه شود یکسان است.
• در انحصار وراثت نامحدود، انتشار اطلاعات قانونی در روزنامه کثیرالانتشار الزامی است.
• برای دریافت گواهی باید به شورای حل اختلاف محل اقامت دائمی متوفی مراجعه کرد.
• انحصار وراثت ملک قولنامه‌ای در صورت فوت مالک بدون صدور سند امکان پذیر نیست.
• مخالفت يا همکاري نکردن يک يا چند تن از ورثه به هر دليلي که باشد مانع رسيدگي و صدور گواهي انحصار وراثت نمی‌شود.
• رسيدگي به دعاوي درباره احوال شخصي ايرانيان غير شيعه، زرتشتي، کليمي يا مسيحي در هر مورد بر اساس قواعد همان کيش و آيين انجام مي شود.
• بر اساس موازین حقوقی، همسر متوفی از ملک ۱.۸ (یک هشتم) و به همین ترتیب اولاد پسر ۲ برابر فرزندان دختر سهم الارث خواهد داشت.
• در زمان تقسیم و فروش ملک حتی اگر یکی از ورثه غیبت داشته باشد این امکان باطل و امکان‌پذیر نخواهد بود.

در پایان می‌توانید برای مطالعه مقالات بیشتر در این خصوص به صفحه دانستنی‌های معاملات ملکی مراجعه کنید. علاوه بر این برای بازدید از عناوین متنوع و املاک می‌توانید وارد صفحه خانه انزلی شوید.

(آخرین بروزرسانی در تاریخ ۲۳ آبان ۱۴۰۲)