بندر انزلی (بندر پهلوی در قدیم) چقدر قدمت دارد؟ (بررسی اسناد تاریخی)
تاریخ بندرانزلی روایت‌های ناشنیده بسیاری دارد که در میان ازدحام تحولات روزگار به دست فراموشی سپرده شده است. بسیاری از این روایات در کتاب مشهور تاریخ جامع انزلی که ماحصل دسترنج مرحوم «عزیز طویلی» بوده به رشته تحریر در آمده و از این بین برخی موارد همچنان در هاله‌ای از ابهام به قوت خود باقی مانده است.
همواره برای بسیاری این پرسش مطرح می‌شود که قدمت بندر انزلی به چند سال می‌رسد؟ این کنجکاوی تاریخی نه فقط برای ساکنین انزلی بلکه برای دوستداران این شهر بندری، از مسافرین، توریست‌ها، هنرمندان تا افرادی که قصد مهاجرت و سکونت در این شهر را دارند نیز مهم می‌نماید (در همین رابطه: اجاره روزانه ویلا در نقاط تاریخی انزلی).
این یادداشت با بررسی ناشنیده‌ها از بندر انزلی در صفحات تاریخی و همچنین مرور بر قدمت بندر آن هم بنا به روایت‌های مکتوب به طور مختصر و بر اساس منابع محدود موجود گردآوری شده است؛ روایت‌هایی از «اروج بیک» در قرن ۱۵ تا «الئاریوس» در قرن ۱۶ میلادی.
بندرانزلی در صفحات تاریخ
در صفحه ۵۲۸ کتاب «خواجه تاجدار»، جلد اول، درباره چگونگی جنگ‌های «هدایت الله خان» حاکم گیلان و قشون «آغامحمدخان قاجار» که در سال ۱۱۶۴ شمسی در انزلی و غازیان به وقوع پیوسته مفصل اشاره شده است. (بررسی کنید: اطلاعات و جزئیات خرید ویلا در بافت کلاسیک بندر انزلی)
«بارتولد» نیز در سال ۱۷۳۵ میلادی برابر با ۱۱۱۴ شمسی در متنی چنین آورده که:
«سفیدرود، این رودخانه در مصب خود، خلیج و یا مرداب انزلی را تشکیل می‌دهد. در جایی که این خلیج را از دریا جدا می‌کند لنگرگاه انزلی واقع است.»
«الئاریوس» در قرن ۱۶ میلادی چیزی در حدود ۱۰۱۷ شمسی، زمانی که از گیلان عبور می‌کرده، درباره بندر انزلی چنین نوشته:
«دهکده‌های گسکر عبارتند از: سیاه‌رود، گوراب، انزلی، دولاب، شال، رونه‌سر و میان‌شهر.»
«اروج بیک» در قرن ۱۵ میلادی یعنی بیشتر از ۵۰۰ سال قبل به همراه هیاتی «همراه شرلی» در حالی که به اروپا و روسیه سفر می‌کرده می‌نویسد:
«پس از ۵روز از قزوین به گیلان رسیدیم. گیلان سرزمینی‌ست که زبان غیر فارسی در آن متداول است. این ایالت در موازات ساحل دریای «باکو» که «قلزم» نیز خوانده می‌شود همانا دریای خزر روزگار باستان است، قرار دارد.
چون در اینجا می‌بایست به کشتی بنشینیم، چون سرانجام به کشتی نشستیم و همانطور که بر عرشه ایستاده بودیم، کشتی حرکت کرده و بر آب راندیم و پس از یک شبانه‌روز به جزیره کوچکی رسیدیم که از ساحل بسیار دور بود. در این جزیره گروه عظیمی از ماهیگیران زندگی می‌کردند. در آنجا یک روز و یک شب در انتظار هوای مساعد ماندیم.»
«سید ظهیرالدین سید نصیرالدین مرعشی» در یادداشتی که در صفحه ۳۵۴ کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان آمده اینطور نوشته است:
«روز پنجشنبه ۲۲ ربیع‌الاول ۸۷۹ قمری، یعنی در قرن۱۴میلادی و برابر با ۸۵۳ شمسی، بعد از قطع منازل و مراحل و ناحیه خمام از نواحی معموره رشت نزول واقع گشت چون لشگر بیه پس جمع نشده بود تا روز شنبه غره جمادی‌الاخر را آنجا توقف رفت. روز مذکور لشگر بیه پیش جمع شده بود. لشگر بیه پس میان کشید از آنجا کوچ کرده ساحل بحر قریب به کنار آب «انزلی» فرود آمدند.»
هرچند که به زعم آنچه در تاریخ جامع انزلی آمده، کپورچال قدمتی ۴۰۰ ساله داشته و اسنادش هم موجود است اما در مورد غازیان ابهاماتی وجود دارد که پذیرش این موضوع را کمی با تردید همراه خواهد کرد. (در همین رابطه بخوانید: ۷ نکته تاریخی مهم درباره غازیان، از میدان گمرک تا انتهای خیابان شاهپور)
در صفحه ۳۸۸، جلد سوم کتاب «تاریخ منکوقا آن و هلاکو و اسمعیله» تالیف الجوینی در ۶۳۹ شمسی چنین متنی به نگارش درآمده:
«پس از التقای دو رود مذکور با یکدیگر رودشاهرود تشکلی می یابد و سپس شاهرود از وسط بلوک رودبار قزوین وبلوک عمارلو مابین کوه تخت سلیمان از شمال و کوه میل‌دار از جنوب عبور نموده مغرب منجیل به رودخانه قزل اوزونمی‌ریزد و از اینجا به بعد قزل اوزون موسوم به سفیدرود می‌گردد و سفیدرود در مغرب لاهیجان و مشرق انزلی به بحر خزرمی‌ریزد.»
به نظر می‌رسد بررسی‌هایی که اقای طویلی در کتاب تاریخ جامع انجام داده و طبق شواهد تاریخی که ارجاعاتش در این کتاب ثبت شده، پذیرش قدمت ۷۵۰ ساله هم برای شهر انزلی خیلی درست نیست. در کتاب «تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری» دکتر «محمد جواد مشکور» در صفحه ۴۶ این کتاب اینطور نوشته است:
«از زمان مغول راه‌های آذربایجان از دو مبدا همدان و سلطانیه بدین شرح منشعب می‌گشت. از همدان به سهرورد و از آنجا به زنجان می‌رفت. در زنجان راه دو شعبه می‌شد. یکی طارم و دیگر راه میانه. راهی که از زنجان به طارم می رفته در طارم شعبه ای به طرف خلخال و اردبیل و رشته‌ای دیگر به دره سفیدرود سرازیر می‌شد و در امتداد سفیدرود به گیلان و انزلی منتهی می‌گردید.»
جریان جنگ‌های بین مغولان و گیلانیان خود داستانی دیگرست. این که چطور «الجایتو» چهار سردار خود را مامور حمله به گیلان کرد و از چه راه‌هایی به سمت گیلان حرکت کردند شرحی مفصل دارد که در این مقاله نمی‌گنجد. (بیشتر بدانید: ناگفته‌ها و ناشنیده‌ها درباره پل غازیان بندر انزلی)
اما پایان این جنگ‌ها که در رجب سال ۷۰۶ هجری قمری خاتمه یافت، می‌تواند زمانی باشد که پای مغولان به خطه گیلان باز شده و احتمالا مغول‌ها از همین سال برای تسریع در اردوکشی‌های خود مبادرت به احداث جاده کرده‌اند. اگر کشیدن جاده را در آن سال قبول کنیم قدمت انزلی به حدود ۷۰۰ سال می رسد. هرچند که تایید دقیق و تصدیق صحت آنچه در این مقاله مختصر بیان شد نیاز به تحقیقات دقیق‌تری دارد. (بیشتر بدانید: موج شکن انزلی در چه سالی و چطور ساخته شد؟)
در پایان، اگر علاقمند باشید می‌توانید در صفحه تاریخ، یکی از مهم‌ترین مقالات تاریخی انزلی را با عنوان روس‌ها در انزلی را مطالعه کنید. همچنین برای دریافت اطلاعات و جزئیات درباره اجاره روزانه در محدوده تاریخی انزلی می‌توانید با کارشناسان ما تماس بگیرید. علاوه بر این برای بازدید از عناوین متنوع، اطلاعات فروش املاک و مستغلات در بندر انزلی و حومه کافی‌ست به صفحه اصلی مراجعه نمایید.
منبع:
- با دخل و تصرف از تاریخ جامع انزلی
- عکس شاخص؛ تصویری از نقشه دریای کاسپین، قرن۱۷ میلادی
- آخرین بروزرسانی در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۱
مطلب خیلی جالب بود. تاریخ انزلی واقعا جذاب و گیراست. ازتون دعوت می‌کنیم به مطالب ما در مجله بی‌سی‌سی سر بزنید.
https://blog.bccstyle.com/
درود بر شما