مشاهیر بندر انزلی؛ معرفی و بررسی ۱۰ چهره تاریخی مهمِ بندر در یک قرن اخیر

حالا با گذر زمان دیگر بسیاری از مفاخر و مشاهیر بندر انزلی میان مردمانشان نیستند. اما همچنان این میراثِ ماندگار آنهاست که نام‌شان را زنده نگه می‌دارد. بسیاری از این چهره‌های ارزشمند ولو با اقدامات بسیار مهم و با آثاری قابل تامل برای خیلی‌ها هنوز نا‌آشنا هستند.

بنظر می‌رسد که چهره‌های یک شهر یا منطقه همواره می‌تواند نشانه‌های تاریخی آن هم باشند. نشانه‌هایی که می‌تواند مایه فخر یا فرونشست فرهنگی – اجتماعی و یا یادآور اتمسفر حاکم در آن دوره و تاریخ رفته بر آن شهر را به طریقی روایت کند. همانطور که ادبیات می‌تواند نشانه‌های تاریخی را در درون خود مستتر داشته و فاش کند، مردمان یک شهر می‌توانند آینه‌ای تمام نما از هویت و نادانسته‌های یک مکان باشند.

«انزلی» یکی از شهرهایی است که مکاشفه در شخصیت‌ها و مشاهیر آن، همراه و نه جدا از مکان‌هاست. احتمالا در این برخورد تاریخی‌ با شهر و مکان‌هایش است که چهره‌ها متولد می‌شوند و بالعکس. چهره‌هایی که هرکدامشان وام‌دار مکان زیست‌شان هستند.

این یادداشت در چندین بخش (که طی هفته‌ها و ماه‌های آتی بروزرسانی خواهد شد) سعی در معرفی برخی از مردمان و مشاهیر بندر انزلی دارد. چهره‌هایی که بسیاری از جمله بومیان بندرگاه نیز احتمالا نام‌شان، شرح زندگی و خدماتشان را نشنیده‌اند، افرادی که به نوعی در یک قرن اخیر اقدامات منحصربفردی را رقم زده‌اند.

۱. جلیل ضیاءپور«پدر هنر مدرن ایران»

ضیاءپور یکی از شاخص‌ترین چهره‌های هنری یک قرن اخیر ایران بود که از او با عنوان «پدر هنر مدرن ایران» یاد می‌شود. ضیاءپور در سال ۱۲۹۹ در شهر انزلی به‌ دنیا آمد. در سال ۱۳۱۷ به تهران رفت. سال ۱۳۲۰ بود که وارد دانشکده هنرهای زیبا شد. در بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ اولین دوره هنرکده در رشته نقاشی برگزار شد که جلیل ضیاءپور توانست مقام اول را کسب کند.

کسب این رتبه و دریافت مدال درجه یک فرهنگی سکویی بود برای صعود. ضیاءپور توانست از طریق بورسیه‌ای که دولت فرانسه اهدا کرده بود برای ادامه تحصیل در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس در رشته هنرهای تجسمی به ادامهٔ تحصیل بپردازد. روایت است که او اولین دست سازه‌های هنری‌ش را از گل مرداب ساخته بود. او سال‌ها به تحقیق، تولید آثار هنری و پژوهش پرداخت. (بیشتر بدانید: پل تاریخی غازیان در چه سالی و چگونه ساخته شد؟)

او در سال ۱۳۲۸ در اولین دوره بازگشت خود از اروپا با جمعی از دوستان و همفکران زمانه خودش انجمن هنری «خروس جنگی» را تاسیس کرد. خروس جنگی حلقه‌ای پیشرو با رویکردی مدرن در حیطه ادبیات، تئاتر، موسیقی و نقاشی بود. بعدها با همین نام مجله‌ای چاپ کرد. ضیاءپور برای خروس جنگی هدفی روشن متصور بود؛ مجمعی برای مبارزه در برابر کهنه پرستی و سنت‌گرایی به دور از واقعیات زمانه. او بیتی از  فرخی سیستانی را به عنوان شعار انتخاب کرده بود:

سخن نو آر که نو را حلاوتی است

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر

۲. احمد عاشورپور«پدر موسیقی فولکلور گیلان»

عاشورپور از مشاهیر بندر انزلی و به نوعی آغازگر سبک نوینی از خوانش ترانه در گیلان و ایران است. او در بهمن ماه ۱۲۹۶ در منطقه غازیان به دنیا آمده بود. بیشتر ترانه‌هایش به گیلکی بود. فرم جذاب خواندنش و تسلطش بر موسیقی و نحوه اجرای ترانه‌ها طیف وسیعی از شنوندگان موسیقی‌ش را جذب خود می‌کرد.

نگرش او در پرداخت به موسیقی و اجرا در فرمی نوین باعث می‌شد ترانه‌هایش نمودی پیوند خورده با موسیقی جهانی آن زمان داشته باشد که در ایران چندان رسم نبود.

 تنها آرزویم خوشبختی همهٔ مردم جهان به‌ویژه مردم ایران است.

 علاوه بر اینها عاشورپور مهندس کشاورزی و فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران بود. در همان زمان بود که به ابوالحسن صبا (موسیقیدان مشهور آن زمان ایران در تهران) معرفی شد. بعدها نیز با انجمن ملی موسیقی همکاری کرد.

به فراخور فهم و زمانه‌ای که در آن زیست داشت فعالیت‌های سیاسی هم می‌کرد (در این خصوص بهتر است به منابع کامل‌تری رجوع شود مانند کتاب شورشی آوازه‌خوان به کوشش امین حق‌ره) اما روایتی در ویکی‌پدیای عاشورپور وجود دارد که اینطور بیان می‌کند:

در سال ۱۳۳۲ وقتی عاشورپور از فستیوال هنری جوانان در بخارست به ایران بازگشت او را بازداشت کردند. او به زندان رفت و به تبعیدگاه خارک فرستاده شد.

وقتی آزاد شد به هر جایی که برای کار کردن پا می‌گذاشت بی‌درنگ نامه ساواک هم در پی او می‌آمد با این مضمون که به احمد عاشورپور شغل حساس واگذار نکنید؛ ولی توانایی‌های علمی و مدیریتی عاشورپور چنان بود که سرانجام راه را می‌گشود و دیگران را به تکریم در مقابل دانش خود وامی‌داشت.

در یک فقره از تدبیرهای علمی و فنی او؛ جان بیست و هشت هزار دام از خطر مرگ رهایی یافت. وقتی در دوران سربازی در برابر سربازان به گونهٔ احمد سیلی زده شد و از پرسیده شد که تو برای چه کسی می‌خوانی؟ عاشورپور از روی برگرداند و رو به سربازان گفت: من برای شما می‌خوانم

و خواند: آی لیلی، جان لیلی، می جان جانان لیلی، و به گفتهٔ شاهدان همهٔ سربازان با او، هم صدا شدند.

عاشورپور نهایتا با تمام افت و خیزهای جریان زندگی شخصی‌ش در ۲۲ دی ماه سال ۱۳۸۶ فوت و در همان منطقه غازیان، محدوده بلوار ساحل قو – بی بی حوریه (در آرامستان بی حوریه) به خاک سپرده شد.

پیشنهاد مطالعه: دهکده ساحلی بندر انزلی؛ تاریخچه  و چگونگی ایده ساخت این باغ‌شهر کوچک

۳. ناهید سالیانی؛ مجسه‌ساز مشهور ایرانی

این هنرمند برجسته سال ۱۳۱۵ در انزلی به دنیا آمده بود. او یکی برجسته ترین هنرمندان زن معاصر در ایران بود. او تحصیلات آکادمیک خود را در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران آغاز کرده بود. علاوه بر کسب عناوین قابل توجه در زمینه مجسمه‌سازی، به مدت یک‌سال برای دوره‌ای تخصصی به فرانسه رفت و پس از بازگشت به ایران در همان دانشکده‌ای که تحصیل کرده بود به تدریس پرداخت.

ناهید سالیانی علاوه بر تدریس در دانشکده هنرهای زیبا، آثار خود را در برخی از نمایشگاه‌های شهرهای اروپا به نمایش درآورده بود. جالب است بدانید که منوچهر مزینی «پدر شهرسازی نوین ایران» همسر این چهره برجسته هنری بود. سالیانی سال‌های پایانی عمر خود را به مانند بسیاری از مشاهیر انزلی در همین بندرگاه و در محدوده خیابان سپه انزلی سپری کرد تا اینکه در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ چشم از جهان فرو بست.

۴. احمد نوری‌زاده؛ پژوهش‌گر برجسته زبان ارمنی

«فرزند پارسی‌گوی ملت ارمنی»؛ در ارمنستان اینطور یادش می‌کنند. نوری‌زاده تنها شاعر غیر ارمنی دنیا بود که می‌توانست به این زبان شعر بسراید. او در سال ۱۳۳۰ در غازیان انزلی و احتمالا محدوده خیابان متروپل جایی که بسیاری از ساکنین ارمنی انزلی در آنجا زندگی می‌کردند، به دنیا آمده بود. احمد نوری‌زاده سال‌های بسیار در حوزه زبان ارمنی تحقیق و پژوهش کرد.

نوری‌زاده به یمن کوشش‌های بی‌پایانش در پژوهش و معرفی فرهنگ و ادب ارمنی افتخارات جهانی بسیاری کسب کرد، از جمله:

• جایزهٔ جهانی فرهنگی کارپیس پاپازیان از کشور اتریش، ۲۰۰۰م
• جایزهٔ عالی‌ترین نشان فرهنگی جمهوری ارمنستان به نام مدال موسس خورناتسی (ارمنی: ՀՀ «Մովսես Խորենացի» մեդալ) از روبرت کوچاریان، رئیس‌جمهور ارمنستان، ۲۰۰۱م
• مدرک پروفسوری افتخاری از دانشگاه ایروان، ۲۰۰۱م
• جایزه بزرگ انجمن نویسندگان ارمنستان، گانتِق (ارمنی: ՀԳՄ «Կանթեղ» մրցանակ) ، ۲۰۰۵ م
• نشان طلایی فرهنگی جمهوری ارمنستان، از طرف وزیر فرهنگ این جمهوری، به پاس فعالیت‌های فرهنگی دامنه‌دار و چشمگیر، مهر ۱۳۹۰ش (۲۶ سپتامبر ۲۰۱۱ م).

او در قلب ملت ارمنی به جاودانگی تاریخ خواهد پیوست.

— سرکیس گراگوسیان، شاعر و نویسندهٔ ارمنی‌تبار لبنانی

۵. سیروس طاهباز؛ وارث آثار نیما یوشیج

سیروس طاهباز متولد دی ماه 1318 در بندرانزلی بود. طاهباز کسی است که بیش از 20 هزار برگ دست نوشته‌های نیما یوشیج را جمع آوری و چاپ کرده است. طاهباز یکی از تاثیرگذارترین نویسنده‌ها و مترجمین در زمینه ادبیات کودک است. مدیریت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال‌های پیش از انقلاب و سردبیری و انتشار مجله «آرش» از جمله اقدامات مهم او در آن دوران به شمار می رود.

از مهمترین تالیفات طاهباز کتاب «زنی تنها» است که به بررسی زندگی و آثار فروغ فرخزاد می‌پردازد. سیروس طاهباز چندین بار برنده جایزه‌های مختلف ادبی بود که جایزه سیب طلایی دوسالانه براتیسلاو به خاطر کتاب «با هم زندگی کنیم» از مهم‌ترین آنهاست.جالب اینجاست که خانه سیروس طاهباز همچنان در خیابان ناصرخسرو انزلی پابرجاست. این خانه در یکی از کوچه های فرعی این خیابان است که به نام خود طاهباز نام‌گذاری شده است.

۶. ابراهیم مرادي، با نشان عالی اکول یونیورسال پاریس

ابراهیم مرادی در سال ١٢٧٨ شمسي در بندر انزلی متولد شد. او در نوجواني به جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی پیوسته بود و در جمهوری انقلابی گیلان نیز نقش داشت. ابراهيم مرادي از پیشگامان سینمای ایران محسوب می‌شود. او یکی از سه چهار هنرمندی است که سینمای ایران با نام آن‌ها آغاز می‌شود. او بواسطه فعاليت‌هايش نشان عالی مدرسه معروف اکول یونیورسال پاریس را دريافت كرده بود.

مرادي در سال ١٣٠٩ استودیو جهان‌نما را در بندر انزلی داير كرد. او با وجود اتهام کمونیست بودن، مدت‌ها به عنوان مشاور در سمت‌های حکومتی حضور داشت و حتی یک مدال تقدیر هم از وزیر فرهنگ و معارف وقت دریافت کرد.

مرادي علاوه بر این که دوربین فیلم‌برداری‌اش را خود ساخته بود، ادواتی چون «دستگاه زیرنویس گذاری برای فیلم» و «دستگاه صداگذاری فیلم» را نیز در ایران ساخت. در گفتگویی که هرمز پیشوایی (نماینده قبل انقلاب بندرپهلوی در مجلس شورا ) با حسین آلادینی (از آرشیویست‌های تاریخ انزلی) داشته، اینطور عنوان شده که مرادی بخشی از دوران تحصیلی خود را در «مدرسه اشکولا» گذارند. یکی از قدیمی‌ترین و جز اولین مدارس انزلی در محدوده بایندر – متروپل غازیان.

۷. علی درویش زاده از پيشتازان علم زمین شناسی ایران

درویش زاده از پيشتازان علم زمین شناسی ایران، متولد 1314 در انزلی است. در سال 1380 و دوره اول چهره های ماندگار ایران، به عنوان چهره ماندگار علم زمین شناسی برگزیده و معرفی شد. 

درویش زاده در دبیرستان «فردوسی» انزلی و از رشته علوم طبیعی فارغ التحصیل می‌شود و بعد از آن برای گذراندن دوران کارشناسی به دانشگاه تهران می‌رود. در سال 1340 با مدرک فوق لیسانس زمین شناسی به فرانسه می‌رود و پس از اتمام دانشگاه بلافاصله به ایران بازمی‌گردد و استادیار دانشگاه تهران می‌شود.

تالیفات و ترجمه های او که به بیش از 18 جلد می رسد در دانشگاه‌های مختلف کشور و برخی به عنوان بهترین کتاب‌های دانشگاهی تدریس می‌شوند. تمام سال‌های عمر درویش زاده به تحقیق و معلمی گذشته است.

مطالعه درباره زمین شناسی و سنگ شناسی و نوشتن کتابی درباره زلزله که به زبان ساده و برای مردم عادی تالیف شده از اقدامات مهم اوست. کتاب‌های «پترولوزی تجربی» و «اصول آتشفشانی» از تالیفات پروفسور علی درویش‌زاد و برگزیده کتاب سال ایران بوده اند.

پیشنهاد بررسی: اطلاعات فروش آپارتمان‌های نوساز و چند سال ساخت در بلوار ساحل قو

۸. رجبعلی امیری فلاح؛ صيادي كه استاد آواز بود

رجبعلی امیری فلاح در سال ۱۲۸۰ و در اواخر سلطنت مظفرالدين شاه در سنگاچین بندرانزلی به دنیا آمد. نام پدرش امیر بود. زمان دریافت شناسنامه چون پدرش کشاورز بود نام خانوادگی‌ش امیری فلاح شد. در ابتدای نوجوانی وارد کسب و کار محلی یعنی زراعت و صیادی گردید. بعد از انقلاب به دلیل بحران مالی و از روی اجبار به ماشک‌بافی (تور) روی آورد و ماشک‌ها را جهت فروش به زیر پل بندر انزلی می‌آورد.

روایتی جالبی از دختر ایشان نقل است. در یکی از روزهای سخت که مرحوم مشغول کار کنار دریا بود و برای خود می‌خواند، صبا و قمر در کنار دریا قدم می‌زدند که صدای مرحوم امیری فلاح توجه آنها را به خود جلب کرد و آشنایی بین آنها شکل گرفت.

استاد صبا مرحوم امیری را به تهران دعوت نمود که مصادف با عروسی فوزیه بود و قرار شد در آنجا به اجرای برنامه بپردازد ولی چون لباس ایشان رسمی نبود آنها با توجه به آن جشن بزرگ برایش لباس تهیه نموده و در آن مراسم به اجرای برنامه پرداخت.

بنا به گفته دخترشان امیری در کودکی در حضور مظفرالدین شاه در بندرانزلی اذان زده بود. تنها اسناد به جای مانده از صدای استاد امیری گفتگوی کوتاه ۱۰ دقیقه‌ای است که در سال ۱۳۵۵ فریدون فرخزاد به سفارش حسین ملک در برنامه صبح جمعه با ایشان انجام داد و استاد به همراه تارِ فریدون حافظی اشعاری از سعدی و حافظ را خواند و بسیار مورد توجه مجری و حاضرین برنامه قرار گرفت.

سالها بعد دوستان استاد امیری وی را به کلاس‌های تدریس خود آوردند، اسماعیل مهرتاش، سلیمان امیرقاسمی، نورعلی‌خان برومند، سعید هرمزی و اصغرخان بهاری کلاس تدریس موسیقی و تعلیم‌آوازی در خیابان لاله‌زار تهران داشتند که استاد امیری به آنها پیوست، در این کلاس بزرگان آوازی همچون محمودی خوانساری، استاد محمدرضا شجریان و اکبر گلپایگانی تلمّذ نمودند.

سال‌های آخر فعالیت استاد به شدت سخت شده بودم. با فهمیدن جامعه موسیقی از وضع نگران کننده استاد، شاگردان قدیمی هم جهت ادای دین آمدند از آن جمله می‌توان به استاد محمدرضا شجریان، دکتر الهی‌قمشه‌ای و بسیاری از بزرگان اشاره کرد. استاد امیری فلاح در روز ۱۵ آذر ماه ۱۳۷۳ در تهران درگذشت.

پیشنهاد مطالعه: موج شکن انزلی در چه سالی و چگونه ساخته شد؟ (روایت‌های ناشنیده)

۹. محمدحسین جزیره‌ای؛ چهره ماندگار محیط زیست 

محمدحسین جزیره‌ای یکی از شاخص‌ترین چهره‌های علمی – پژوهشی یک قرن اخیر در ایران بود. او در سال ۱۳۰۱ در بندر انزلی به دنیا آمد. دوره دبیرستان را در بندرگاه گذراند.  لیسانسش با عنوان مهندسی کشاورزی، در خرداد ۱۳۲۳ از دانشکده کشاورزی کرج اخذ کرد. از پاییز همان سال جنگلدار لاهیجان شد.

جزیره‌ای پس از سال‌ها فعالیت نهایتا در ۱۳۳۴ به بلژیک رفت و در انستیتو آگرونومیک ژامبلو به ادامه تحصیل پرداخت. در نهایت توانست در نیمه دوم سال ۱۳۳۶ در رشته جنگل و آب به اخذ رتبه مهندسی (درجه فوق لیسانس) دست پیدا کند.

درست در برهه‌ای برای بار دوم به بلژیک رفت که ۵ سال تمام به تحقیق و پژوهش در زمینه جامعه‌شناسی جنگل و جغرافیای گیاهی در جنگل‌های شمال ایران پرداخته بود. او در سال ۱۳۴۲ مجددا به انستیتو آگرونومیک ژامبلو رفت و نهایتا پس دفاع از پایان‌نامه خود، به دریافت درجه دکترای جنگلداری نائل گشت.

محمد حسین جزیره‌ای در سال ۱۳۸۴ به عنوان چهره علمی و ماندگار در علوم و مهندسی کشاورزی ایران شناخته شد.

او پس سال‌ها خدمت به عناوین مختلف و در جایگاه‌های متعدد، در ۱۶ مرداد ۱۳۹۵ چشم از جهان فرو بست.

(بیشتر بدانید: در زمان سفر به انزلی از کجا دیدن کنیم؟)

۱۰. عزیز نبوی؛ بنیان‌گذار حسابداری نوین در ایران

عزیز نبوی بنیان‌گذار موسسه عالی حسابداری در ایران بود. او در سال ۱۳۱۱ در بندر انزلی به دنیا آمد. ابتدا کارشناسی حقوق و سپس کارشناسی ارشد علوم اداری را اخذ کرد و پس پذیرفته شدن در اولین دوره دکتری در ایران توانست از دانشگاه تهران در مقطع دکتری (دکترای اقتصاد) فارغ‌التحصیل شود.

اما کسب افتخارات علمی به همین‌جا ختم نشد. او در ادامه و در سال ۱۳۴۰ (۱۹۶۰ میلادی) از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی موفق به اخذ درجه دکتری علوم اداری با گرایش حسابداری شد.

 وی استاد دانشکده حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران، استاد دانشکده اقتصاد و بانکداری دانشگاه ملی (شهید بهشتی) و بنیان‌گذار و رئیس موسسه عالی حسابداری بود. سردبیری مجله بانک‌ها در وزارت دارایی و نمایندگی دولت ایران در کنفرانس جهانی امور مالی در ایتالیا در سال ۱۹۶۴ میلادی از دیگر اموری بود که ایشان به آن‌ها اشتغال داشت. 

به زعم بسیاری از کارشناسان آن زمان تأسیس موسسه عالی حسابداری در سال ۱۳۴۳ کاری بزرگ و دشوار بود که نبوی در نهایت موفق به انجام آن شد. او با این کار تحولات اساسی و مهمی را در زمینه حسابداری و به صورت آکادمیک رقم زد. جدا از اینکه ۳۰ سال در بالاترین مقاطع تحصیلی ایران، آمریکا و سوئیس به آموزش پرداخت، کتب بسیار مهمی در زمینه اصول حسابداری نیز تالیف کرد.

عزیز نبوی به همراه حسن سجادی نژاد و اسماعیل عرفانی از بنیان‌گذاران حرفه حسابداری در ایران به‌شمار می‌آیند. آنان با تأسیس مدرسه عالی حسابداری شرکت ملی نفت و مؤسسه عالی حسابداری توانستند بیش از ۶۰۰۰ دانش‌آموخته حسابداری، حسابداری دولتی و حسابرسی پرورش دهند.

در پایان اگر علاقمند به مطالعه مطالب مرتبط درباره تاریخ انزلی هستید می‌توانید به صفحه اختصاصی آن مراجعه کنید. برای بازدید از عناوین متنوع، جزئیات خرید و فروش املاک ومستغلات در شهر انزلی کافی‌ست از طریق لینک وارد صفحه اصلی سایت شوید.