حضور لهستانی‌ها در بندر انزلی؛ چرا و چطور شد که لهستانی‌ها به انزلی آمدند؟

حضور لهستانی‌ها در بندر انزلی به دوران جنگ جهانی دوم بر می‌گردد. در اول سپتامبر 1939 آلمان نازی به لهستان لشکرکشی و حملات خود به این کشور را آغاز کرد. این یورش بی‌رحمانه درست پس از امضای پیمان «مولوتوف – ریبنتروپ» یا معاهده عدم تعارض بین آلمان و شوروی شروع شد. بعد از حمله آلمانی‌ها و در ادامه یورش آنها، شوروی در ۱۷ سپتامبر به لهستان لشکر کشی کرد. بر اساس توافق این دو کشور لهستان میان آنها تقسیم شد.

با شروع حملات ارتش شوروی موسوم به ارتش سرخ از نواحی شرقی و پس از شکست‌هایی که لهستانی‌ها در مقابل ارتش نازی‌ها متحمل شده بودند، جمهوری دوم لهستان سقوط کرد و درست در همین زمان بود که زنگ آوارگی صد‌ها هزار نفر در کشور لهستان نواخته شد.

از آوریل ۱۹۴۲میلادی یعنی در حدود سال ۱۳۲۱ شمسی، مدخل ورود لهستانی‌ها به ایران، شهر بندر انزلی بود. این آوارگان لهستانی عمدتا متشکل از زنان و کودکانی بودند که از راه دریای خزر به بندر انزلی منتقل شدند (در همین رابطه: اجاره روزانه ویلا در محدوده تاریخی بندر انزلی).

با تمام مشکلاتی که ایرانیان در آن سال‌ها جهت گذران زندگی مواجه بودند، مردم ایران و در بدو ورود انزلی‌چی‌ها با تمام وجود و توان میزبان لهستانی‌ها در این بندرگاه شدند. در این یادداشت به طور مختصر ماجرای حضور لهستانی‌ها در بندر انزلی را مرور خواهیم کرد. و اینکه چرا و چطور شد آوارگان اروپایی پا به این بندر گذاشتند؟

آمار آوارگان لهستانی

نیرو‌های ارتش سرخ تقریبا در طول ۲۴ ماه قیومیت نظامی بر خاک لهستان چیزی بیش از یک میلیون نفر از مردم این کشور را به اقصی نقاط شوروی تبعید کردند. البته در این روایت، تایید آمار آوارگان لهستانی نیازمند منابع بیشتری‌ است. چرا که بسیاری از همین تبعیدشدگان آواره در جنگل «کاتین» و سایر مناطق اتحاد جماهیر به دست ارتش شوروی قتل عام شدند.

نزدیک به ۶ میلیون شهروند لهستانی — بالغ بر ۲۱٫۴ درصد از جمعیت وقت لهستان — میان سال‌های ۱۹۳۹ و ۱۹۴۵ در نتیجه جنایت‌های جنگی کشته شدند، و نیمی از ایشان را لهستانی‌های بومی و نیم دیگر را یهودیان لهستانی تشکیل می‌دادند.

بیش از ۹۰ درصد کشته‌شدگان غیرنظامی بودند، چرا که بیشتر غیرنظامیان به عمد توسط نیروهای شوروی و نازی مورد هدف قرار می‌گرفتند. بطور کل، نازی‌ها در حدود ۵٬۴۷۰٬۰۰۰ – ۵٬۶۷۰٬۰۰۰ لهستانی از جمله ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ یهودی را کشتند؛ اقدامی سخیف که در دادگاه نورنبرگ به عنوان حرکتی سازمان‌یافته و عمدی برای پاکسازی نژادی شناخته شد.

در جریان فشار‌های جنگی و وضعیت دشواری که شوروی با آن دست و پنجه نرم می‌کرد، نهایتا سران و سردمداران ارتش سرخ تصمیم گرفتند بخشی از آوارگانی که در اردوگاه‌های کار اجباری بودند را به ایران منتقل کنند. شاید باید دلیل اصلی این تصمیم را شرایط استراتژیک جنگ، کمبود شدید آذوقه و امکانات لازم و عدم توانایی حفظ این آوارگان برای بهره‌گیری به عنوان نیرو قلمداد کرد. در برهه‌ای که آلمان به شوروی حمله کرد و معاهده عدم تخاصم را زیر پا گذاشت، شوروی مجبور شد اسرا را به سمت ایران روانه کند. (بیشتر بدانید: رابینو، «انزلی قدیم» را چگونه توصیف می‌کند؟)

این آوارگان لهستانی عمدتا متشکل از زنان و کودکانی بودند که از راه دریای خزر به بندر انزلی منتقل شدند. با تمام مشکلاتی که ایرانیان در آن سال‌ها با آن مواجه بودند، مردم ایران و در بدو ورود انزلی‌چی‌ها با تمام وجود و با تمام توان میزبان لهستانی‌ها در این بندرگاه شدند.

از آوریل ۱۹۴۲میلادی در حدود ۱۳۲۱ شمسی، مدخل ورود لهستانی‌ها به ایران، شهر بندر انزلی بود. این آوارگان لهستانی طی ماه‌های سخت و طاقت‌فرسایی که آن را پشت سر گذاشته بودند به شدت ضعیف و بسیاری از آنها به بیماری هایی مثل مالاریا، تیفوس و مشکلات حاد تنفسی دچار شده بودند.

از طرفی گرسنگی و قحطی غذایی که ماحصل سیاست‌های شوروی یا جبر جنگی آن زمان بود چنان این طیف آواره را دگرگون کرده بود که پس از ورود به انزلی و دریافت آذوقه، بسیاری از این لهستانی ها، عمدتا کودکان، دچار مشکلات گوارشی و اسهال خونی شدید شدند. (بیشتر بدانید: حمام‌های تاریخی انزلی)

بیماری و مرگ لهستانی‌ها

در همان زمان پس از حضور لهستانی‌ها در بندر انزلی بسیاری از آنها تلف شدند. بنابراین در محدوده غربی شهر انزلی و در گورستانی که امروز بین اهالی شهر به «قبرستان لهستانی‌ها» مشهور است به خاک سپرده شدند. طیف دیگری از این آوارگان جنگی بعد از قرنطینه در مکان‌های مخصوصی که کمی دورتر از نقاط مرکزی شهر انزلی ایجاد شده بود، به تهران رفتند. برخی از کودکان این لهستانی‌ها که در جریان جنگ والدین خود را از دست داده بودند به یتیم‌خانه‌های شهر‌های مرکزی ایران مثل اصفهان فرستاده شدند. (بیشتر بدانید: پل تاریخی غازیان کجاست و در چه سالی ساخته شده است؟)

بررسی کنید: اطلاعات و جزئیات چگونگی ساخت شهرک دهکده ساحلی به‌دست مرحوم منوچهر فرهنگی

سلام به بندر نجات ما، انزلی

در کتابی با عنوان «از ورشو تا تهران» نوشته «محمدعلی نیکپور» که خاطرات غم‌انگیز و تاریک یک مهاجر لهستانی‌ است، درست در صفحه ۶۹ چنین از بندر انزلی یاد شده است:

«ما دیگر از چنگال کمونیست‌ها و فاشیست‌ها رها و به کشور ایران وارد شدیم. مادرم قبلا برایم کمی از ایران و عظمت آن و مردم خون‌گرم و مهربانش تعریف کرده بود و یادم هست روزی پدرم از تاریخ لهستان و ایران در زمان‌های خیلی دور صحبت کرده بود و این کشور برای ما یک رویا بود و بلاخره رویای ما تحقیق یافت و ما اینک در کشور ایران بودیم.

امید زندگی دوباره به ما رمقی داده و به زندگی جدید در کشوری آزاد لبخند می‌زدیم. خیابان‌ها و زیبایی‌های بندر‌پهلوی (انزلی) ما را به یاد وطن خود و خیابان‌های سرسبز آن انداخته بود. ما به کشوری باستانی و تاریخی رسیده بودیم.

گروه گروه لهستانی به ترتیب وارد بندر شدند و از طرف صلیب سرخ بین‌المللی تیمی مرکب از انگلیسی‌ها و هندی‌ها به استقبال ما آمده بودند و از تازه واردین ثبت‌نام می کردند. تعدادی از فوت شده‌ها را به گورستان بندرانزلی حمل کردند تا تحت نظر صلیب سرخ محترمانه دفن شوند. گروه ما شامل کودکان، زنان و سالخوردگانی بودند که به تدریج مردان و سربازان اسیر هم به آنان اضافه می‌شد.

بر اساس لیست ثبت‌نام شده‌ها ما را به هتلی در بندر‌انزلی برده و در اتاق‌های هتل جای دادند و علاوه بر آن مجوز تهیه دوا و سهمیه‌بندی مواد غذایی به همراه کمی پول به هر کدام می‌دادند. در هتل از ما پذیرایی خوبی کردند و برای اولین‌بار بعد از دو سال راحتی را بدون بیم و هراس تجربه کردیم.»

به نظر می‌رسد پناهجویانی که در آن سال‌ها به ایران و بندرانزلی انتقال داده شده بودند، خاطرات خوش و مهمان‌نوازی مردم این شهر و ایران را تا سال‌ها به خاطر داشته‌اند و از آن به نیکی یاد می‌کردند.

در پایان، می‌توانید برای مطالعه مقالات بیشتر در خصوص موضوعات مرتبط به صفحه تاریخ انزلی مراجعه کنید.در خصوص شرایط خرید ویلا کافی‌ست با ما در تماس باشید. علاوه بر این برای بازدید از عناوین متنوع و اطلاعات فروش املاک و مستغلات در انزلی می‌توانید وارد صفحه اصلی سایت شوید.

منبع:

• ویکی‌پدیا | دایره‌المعارف هولوکاست | کتاب «از ورشو تا تهران»، محمدعلی نیکپور | xxwiek.pl
• آخرین بروزرسانی در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۱