تاریخچه گورستان‌های انزلی؛ ۱۲ مکانی که احتمالا از آنها اطلاعاتی نداشته باشید

 تاریخچه گورستان‌های بندرانزلی یا به نوعی قدمت آنها به سال‌های بسیار دور بازمی‌گردد. اما از تاریخ شکل‌گیری اولین قبرستان‌ها در انزلی، اطلاعات دقیق و موثقی در دست نیست. در این بین روایات و دانستنی‌های جالب توجهی از این مکان‌ها وجود دارد که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

قریب به یقین، قبل از این‌که مساجدی در انزلی ساخته شود، گورستان‌ها وجود داشته‌اند. و مردم انزلی بنا به شرایط آن زمان و به علت بافت شهری آن دوره، مناطقی را برای دفن مردگان انتخاب می‌کرده‌اند. تاریخچه گورستان‌های بندرانزلی شرحی‌ست مختصر از قدمت قبرستان‌های شهر که در اثر گذشت زمان بعضا دچار فراموشی یا دگرگونی شده‌اند.

۱. گورستان مسجد خان

«مسجد خان» در محل اداره آموزش و پرورش قدیم بندرانزلی قرار داشت. این مسجد با توجه به منابع تاریخی در زمان «طهماسب خان» ساخته شده بود. طبق نگاشته‌های محققی به نام «رابینو» نوشته، این شخص لقب «خان» را در اوایل سلطنت «فتحعلی شاه» به دست آورده بود. طهماسب‌ خان در سال ۱۱۸۴ شمسی، درست در زمان تجاوز روس‌ها به خاک انزلی، حاکم شهر بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قدمت گورستان مسجد خان انزلی پیش از این وقایع بوده است. (بیشتر بدانید: فعالیت روس‌ها در بندر انزلی؛ آنها در این شهر چه می‌کردند؟)

۲. گورستان اطراف ماشین‌خانه برق

بر اساس آنچه در تاریخ جامع انزلی آمده، در محل اداره برق فعلی انزلی، در محدوده «چراغ برق» فعلی، قبرستانی وجود داشته. بقایای این گورستان در زمان خاک‌برداری و بتون‌ریزی کشف می‌شود. در آن زمان تعداد بسیاری اسکلت انسانی با رعایت اجکام شرعی به گورستان اصلی انزلی منتقل می‌شوند. طبق مدارک موجود در بایگانی شهرداری در سال 1315 زمین بایر اطراف قبرستان ماشین‌خانه برق، ۸۷۹ مترمربع بوده که بعدها بخشی از آن به خیابان «ناصرخسرو» و بقیه به کارخانه برق واگذار می‌گردد.

۳. گورستان اطراف مسجد قائمیه

این قبرستان در محدوده مسجد «قائمیه» نبش خیابان مفتح شمالی انزلی قرار داشت. مقابل مسجد سردابه‌هایی بوده که جسد مرده‌ها را در آنجا نگهداری می‌کرده‌اند. تا پس از پوسیده شدن استخوان‌ها، بقایای‌شان را با خود به عتبات ببرند. (در همین رابطه بخوانید: کامل‌ترین اطلاعات از محلات و بهترین نقاط بندر انزلی)

۴. گورستان مسجد سرخی

گویا این قبرستان نه چندان بزرگ، در محدوده مسجد «سرخی» بندرانزلی قرار گرفته بود. گفتنی‌ست که با توجه به توسعه شهر در آن زمان و مجاورت با مغازه‌ها و خانه‌ها، افراد کمتری از آن مکان برای دفن رفته‌گان خود استفاده می‌کردند.

۵. کهنه قبرستانی

«کهنه قبرستانی» یا «قبرستان کهنه» در فاصله حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ متری گورستان مسجد آخر خط واقع شده بود. محدوده این مکان حوالی خیابان مطهری و خیابان تبریز (پشت سالن سرپوشیده خیابان گلستان) بوده است. دقیقا نقطه‌ای که در حال حاضر یک سالن سرپوشیده ورزشی و بالاتر از چراغ‌برق احداث شده است.

طبق مدارک بایگانی شهرداری این گورستان در متراژ ۶۳۱۹ مترمربع و از سال ۱۲۹۷شمسی در اختیار بلدیه قرار داده شده بود. به نظر می‌رسد کهنه قبرستانی با توجه به موقعیت نزدیکی به خانه‌های قدیمی کنار رودخانه «کلویر روگا» و دسترسی آسان به میدان اصلی شهر و  داشتن مسیر رفت و آمد، قدیمی‌ترین گورستان انزلی بوده باشد.

۶. گورستان مسجد گلشن

به نظر می‌رسد «گورستان مسجد گلشن» دنباله قبرستان کهنه باشد. بررسی نقطه قرارگیری مسجد گلشن و قبرستان بر این امر صحه می‌گذارد. بر اساس آنچه در تاریخ جامع آمده احتمالا مسجد گلشن روی این قبرستان و یا در مجاورت آن احداث شده است. تاریخ احداث این مسجد حوالی سال ۱۲۹۲ شمسی بوده است. (بیشتر بدانید: روایت‌های تاریخی از نام‌گذاری شهر بندر انزلی)

۷. گورستان خیابان ناصرخسرو

این قبرستان در محوطه پرورشگاه سابق انزلی در ابتدای خیابان ناصرخسرو قرار گرفته بود. پیداست که این گورستان قبل از قبرستان بزرگ فعلی وجود داشته است. بنا به آنچه از گذشته نقل شده و در کتاب تاریخ جامع به آن اشاره مستقیم شده، معمولا کسانی در این گورستان دفن می‌شدند که از اشخاص بی‌کس و بی‌وارث بوده‌اند. با توجه به این‌که حوالی سال ۱۳۰۵ شمسی این منطقه زیر آب بوده است، بعید به نظر می‌رسد سابقه کاربری این مکان خیلی قدیمی بوده باشد.

۸. گورستان انتهای خیابان تهران

گورستانی با قبرهای متفرق در انتهای خیابان تهران و تقریبا نرسیده به دیوار شرقی قبرستان فعلی قرار داشت. گفتنی‌ست بعد از اینکه ساخت و ساز خانه‌ها توسعه پیدا کرد و قبرستان‌ها در محدوده مسکونی قرار گرفت، به ناچار و به تدریج مجبور شدند محوطه قبرستان‌ها را به سمت شمال ‌غربی شهر که خالی از سکنه بود بکشانند.

در بخشی از تاریخ جامع انزلی نویسنده نقل قولی از شخصی با نام مشهدی حبیب وافی که از قدیمی‌ترین ساکنین انتهای خیابان تهران بوده می‌آورد. اینطور عنوان می‌شود که پس از پر شدن قبرستان‌ها در داخل شهر مردم به نزدیک دیوار فعلی گورستان و بخش شمال‌ غربی آن رجوع می‌کنند. و غالبا در آنجا نیز افرادی که مجهول‌الهویه بودند دفن می‌شدند. که البته قبل از پر شدن قبرستان‌های داخل شهر این امر رواج داشته.

۹. گورستان بی‌بی حوریه

این گورستان در مجاورت بقعه بی‌بی حوریه قرار گرفته است. پیش‌تر افراد محله «شاه‌ور» یا «شالی‌ور» فعلی اعضای خانواده و یا نزدیکان خود را در این مکان دفن می‌کردند. تاریخ تقریبی احداث بقعه حوالی سال ۱۲۴۹ شمسی است. در صفحه ۲۷۳ کتاب ولایات دارلمرز، رابینو عنوان کرده که «شالور محله‌ای که مقبره خانم حوریه در آن قرار دارد.» از این جهت در می‌یابیم که گورستان پس از این سال‌ها رفته رفته در این مکان شکل گرفته است. (بررسی کنید: راهنمای کامل خیابان ساحل قو بندر انزلی)

۱۰. گورستان میان‌پشته

در قسمت جنوب شرقی میان‌پشته، حوالی «راست خاله» یا «نهنگ روگا» گورستانی وجود داشت. بنا به آنچه از تاریخ جامع انزلی استناد می‌شود این قبرستان در ساختمان فعلی بیمارستان سربازخانه میان‌پشته واقع شده بود. البته پیداست که گورستان فوق‌الذکر قدمت چندانی نداشته است. (بیشتر بدانید: موج شکن انزلی چگونه و در چه سالی ساخته شد؟)

۱۱. گورستان لاله‌زار

گورستان لاله‌زار انزلی به همت و همیاری بزرگانی چون «حاج یوسف زمانی»، «علی عباس رمضانی» و «حسن آقا قاسم‌زاده» احداث شد. روایاتی وجود دارد  که مرحوم حاج یوسف زمانی به «حسین بالا» صاحب وقت آن ملک، پیشنهاد می‌کند که زمین خود را برای گورستان بدهد. و او ۹هزار تومان برای این‌ کار پیشنهاد می‌دهد.

برای خرید این زمین تلاش بسیاری شده که در مقاله‌ای جداگانه به آن خواهیم پرداخت. در نهایت این قبرستان با متراژ ۱۴۱۲۵۰ مترمربع در سال ۱۳۰۷ شمسی و در شمال‌ غربی انزلی احداث شد.

(بیشتر بدانید: جاهای دیدنی بندرانزلی؛ در زمان سفر به انزلی از کجا دیدن کنیم؟)

۱۲. گورستان لهستانی‌ها

این گورستان همان‌طور که از نامش پیداست آرامگاهی برای مهاجرین لهستانی‌ بوده. در نتیجه جنگ جهانی دوم و حمله نازی‌ها در سال ۱۹۴۱ میلادی بسیاری از لهستانیان آواره و درگیر جنگ شدند. در آن زمان تبعیدیان از مسیر «کراسناودسک» عبور کرده و از طریق دریای خزر به ایران آمده و  به شهر بندرانزلی ورود کردند.

در دوران قرنطینه مهاجرین و حتی بعد از آن عده‌ای در انزلی ماندند و در این میان تعدادی از این افراد هم مردند. در این گورستان  ۶۳۹ نفر از مهاجرین لهستانی دفن شده‌اند. بسیاری از این مهاجرین به علت ابتلا به بیماری‌های لاعلاج و فرسودگی جنگ و مهاجرت، در انزلی درگذشتند. بعد از تهران گورستان لهستانی‌های انزلی بزرگ‌ترین گورستان لهستانی‌ها در ایران است.

شما در مجله خانه انزلی می‌توانید برای مطالعه مقالات بیشتر در این خصوص به صفحه تاریخ جامع انزلی مراجعه کنید. در جدید‌ترین مطالب خود به تاریخچه تربگوده پرداخته‌ایم. علاوه بر این برای بازدید از عناوین متنوع، املاک و مستغلات در بندر انزلی می‌توانید از طریق لینک وارد صفحه اصلی شوید.

منبع:

• با دخل و تصرف از تاریخ جامع انزلی
• آخرین بروزرسانی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱